3.5 : Dostarczanie leku: droga pozajelitowa

Droga pozajelitowa jest krytyczną metodą podawania leków. Dostarcza związki bezpośrednio do krążenia ogólnego i omija przewód pokarmowy. To podejście jest szczególnie korzystne w przypadku leków, które wykazują słabe wchłanianie lub niestabilność po podaniu doustnym.

Istnieją trzy podstawowe drogi pozajelitowe: dożylna (IV), domięśniowa (IM) i podskórna (SC). Droga IV wprowadza lek bezpośrednio do krwiobiegu, zapewniając natychmiastowe działanie. Droga IM jest skierowana do tkanki mięśniowej, podczas gdy droga SC dociera pod skórę. W przypadku podawania IM i SC cząsteczki leku dyfundują wzdłuż gradientu w kierunku pobliskich naczyń krwionośnych.

W praktyce wstrzyknięcia dożylne są powszechnie podłączane do worka wiszącego za pomocą przewodu. Niektóre leki dożylne, takie jak tkankowy aktywator plazminogenu, są podawane w postaci wstrzyknięcia bolusowego, aby zapewnić szybkie działanie. Z kolei antybiotyki są podawane powoli przez dłuższy okres, aby zapewnić przedłużone działanie i zapobiec toksyczności. Leki domięśniowe w roztworach wodnych są szybko wchłaniane, podczas gdy specjalistyczne preparaty depot zapewniają bardziej stopniowe uwalnianie. Co ciekawe, szybkość wchłaniania różni się w zależności od miejsca wstrzyknięcia; na przykład wstrzyknięcia do mięśnia naramiennego wchłaniają się szybciej niż do mięśnia pośladkowego wielkiego. Leki podawane podskórnie, w tym insulina i implanty antykoncepcyjne, wykazują powolne tempo wchłaniania, co wydłuża ich działanie terapeutyczne. Należy jednak pamiętać, że podskórne wstrzyknięcie substancji drażniących tkanki może wywołać martwicę i silny ból.

Niektóre dodatkowe drogi pozajelitowe obejmują podawanie śródskórne, dotętnicze, dooponowe i dokomorowe. Podawanie śródskórne polega na podawaniu leków lub szczepionek do skóry właściwej, warstwy skóry tuż pod naskórkiem, umożliwiając miejscowe wchłanianie leku. Jest powszechnie stosowane w testach alergicznych, szczepionkach takich jak BCG i niektórych zabiegach kosmetycznych, takich jak zastrzyki z botoksu. Podawanie leków dotętniczo jest czasami stosowane w celu ukierunkowania na określone tkanki lub narządy, takie jak guzy wątroby i nowotwory głowy i szyi. Jednak przypadkowe podanie dotętnicze może prowadzić do poważnych powikłań. Podawanie dooponowe polega na wstrzykiwaniu leków do przestrzeni podpajęczynówkowej w celu dotarcia do mózgu. Omija bariery krew-mózg i krew-płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR), które często ograniczają wnikanie leku do ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Ta metoda jest korzystna, gdy wymagane są szybkie efekty na opony mózgowe lub oś kręgosłupa, jak w znieczuleniu rdzeniowym. Na przykład zastrzyki z baklofenu skutecznie łagodzą silne skurcze mięśni. Bezpośrednie dokomorowe podawanie leków leczy guzy mózgu lub silne infekcje ośrodkowego układu nerwowego, często za pomocą długoterminowych urządzeń zbiornikowych.