Analiza jakościowa to proces identyfikacji pierwiastków, jonów lub związków w nieznanej próbce. Jest to pierwszy i najbardziej podstawowy typ analizy oparty na hierarchii celów analitycznych. Hierarchia ta jest istotna, ponieważ zapewnia ustrukturyzowane podejście do badań naukowych, przy czym analiza jakościowa służy jako początkowy krok, dostarczając niezbędnych informacji przed przejściem do ilościowej lub innych form analizy.

Istnieją dwa główne podejścia do analizy jakościowej: metody klasyczne i instrumentalne. Metody klasyczne opierają się na obserwowalnych wynikach określonych reakcji chemicznych, które można zidentyfikować za pomocą zmysłów człowieka (tj. wzroku lub węchu). Reakcje te są albo selektywne, co oznacza, że ​​faworyzują docelowy analit nad innymi składnikami, albo specyficzne, co oznacza, że ​​reagują tylko z analitem. Kroki wstępnego kondycjonowania, takie jak wytrącanie lub ekstrakcja, mogą być stosowane w celu poprawy selektywności tych reakcji. Na przykład w reakcji wytrącania do próbki dodaje się określony odczynnik w celu utworzenia osadu, który następnie można odfiltrować i poddać dalszej analizie.

Metody instrumentalne mierzą unikalne właściwości fizyczne analitu. Na przykład w spektroskopii w podczerwieni (IR) różne piki w widmie odpowiadają określonym grupom funkcyjnym, co umożliwia dokładną identyfikację związków w próbce.

Zarówno klasyczne, jak i instrumentalne metody stanowią podstawę analizy jakościowej, oferując niezbędne narzędzia do identyfikacji nieznanych składników w różnych próbkach naukowych.